Historia

•  Powstanie Poczty Królewskiej

W XVI wieku do pierwotnych obowiązków przewożenia korespondencji doszedł transport towarowy i pasażerski. Za datę narodzin poczty w Polsce uważa się 18 października 1558 roku. Wtedy to król Zygmunt August „ustanowił stałe połączenie pocztowe między Krakowem a Wenecją przez Wiedeń, za pomocą poczty, czyli koni rozstawnych”. Powołana przez monarchę instytucja publiczna miała służyć przede wszystkim utrzymaniu stałych kontaktów dyplomatycznych i gospodarczych z innymi krajami europejskimi. Król chciał się też zabezpieczyć przed kontrolą poczty cesarskiej, która dotychczas przewoziła polskie listy do Włoch. Poczta królewska Zygmunta Augusta włączyła Polskę do sieci regularnych połączeń międzynarodowych. Zaprowadzono szlaki pocztowe między Rzeczypospolitą a zagranicznymi centrami politycznymi i gospodarczymi. Objęte zasadą nietykalności przesyłki królewskie gwarantowały sprawny przepływ informacji pomiędzy dworami. Głównym bodźcem do zakładania kolejnych połączeń pocztowych na rozległych terenach Rzeczypospolitej były konflikty zbrojne. Wzrastała liczba przesyłanych tą drogą listów dyplomatycznych, a także zagranicznej korespondencji prywatnej. Poczta nie miała jeszcze charakteru krajowego, jej połączenia były ukierunkowane wyłącznie na inne państwa.

• Reorganizacja - XVII wiek

Dążąc do reorganizacji poczty sejm uchwalił w 1620 roku konstytucję, na której mocy zaczęto tworzyć tak zwane poczty partykularne, w województwach, powiatach i miastach. Uzupełniały one działalność poczty powszechnej. Inicjatywa ta działała pod zwierzchnictwem władz samorządowych, ale do życia mógł ją powołać tylko przywilej królewski. Poczta partykularna miała te same przywileje, co poczta powszechna.

• Księstwo Warszawskie

Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski, poczta znalazła się w rękach zaborców i pełniła funkcję administracyjno–policyjną. Podstawowym jej zadaniem było nie tyle świadczenie usług na rzecz mieszkańców, co zapewnienie prawidłowego funkcjonowania administracji cywilnej i wojskowej. Ziemie polskie znalazły się w rękach poczt państw zaborczych z ich regulacjami prawnymi. W zaborze pruskim wprowadzono nieznane dotąd rodzaje usług, jak szybką pocztę kurierską, dyliżanse i doręczanie przesyłek przez listonoszy. Na znaczeniu zyskały trakty prowadzące z Warszawy do Berlina, Królewca, Gdańska i Wrocławia.

• Poczta Królestwa Polskiego

Utworzona w 1815 roku poczta Królestwa Polskiego była kontynuatorką tradycji Poczty Polskiej z czasów stanisławowskich. Aż do wybuchu powstania listopadowego, posiadała ona pełną autonomię, oficjalnie nie była podporządkowana władzom Rosji. Miała „wykonywać usługi łączności i transportu oraz administrować tym działem służby na obszarze całego Królestwa Polskiego”. W 1912 roku w Królestwie Polskim było czynnych 770 placówek i 1489 skrzynek pocztowych. Na jednego mieszkańca przypadało 16 listów i 23 sztuki przesyłek pocztowych.

• Poczta Polska w czasie I Wojny Światowej

Jeszcze przed wybuchem I Wojny Światowej na terenie Galicji toczyła się zacięta walka propagandowo–ideologiczna prowadzona przez wywiady Austrii i Rosji. Po ujawnieniu dyslokacji wojsk austro–węgierskich, wbrew prawu, wprowadzono „czarne gabinety”. Były to pokoje przy urzędach pocztowych, w których pracownicy kontrwywiadu i policji otwierali listy z zagranicy. Ich treść była przekazywana do Wiednia lub dyrekcji policji.
W okresie I Wojny Światowej na terenach okupacji austriackiej powstały tak zwane poczty etapowe z dyrekcją w Lublinie. Miały służyć ludności cywilnej, ale wskutek działań wojennych wykorzystywane były przede wszystkim przez władze wojskowe. Sieć pocztowa, na terenach okupowanych przez Niemcy, obejmowała wyłącznie miasta powiatowe i gubernialne. Poczta nastawiona była wyłącznie na potrzeby administracji cywilnej i wojskowej. Presja społeczna sprawiła, że władze wyraziły zgodę na stworzenie polskich poczt miejskich.

• "Polska Poczta, telegraf i telefon" w latach 1928-1939

Komercjalizacja Poczty Polskiej

Przełomowym momentem było utworzenie w 1928 roku państwowego przedsiębiorstwa „Polska Poczta, Telegraf i Telefon” (PPTiT). Komercjalizacja została przeprowadzona na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 22 marca. Tym samym ze Skarbu Państwa wyłączono majątek potrzebny do prowadzenia przedsiębiorstwa, nadano mu osobowość prawną i zwolniono z bezpośredniej odpowiedzialności za zobowiązania wynikłe z działalności poczty, telegrafu i telefonu. PPTiT stało się samoistnym organizmem gospodarczym podejmującym decyzje na własną odpowiedzialność. Było ono prowadzone na zasadach handlowych. Rozporządzenie ustaliło zasadę, że wszystkie świadczenia wykonywane na rzecz organów i przedsiębiorstw państwowych powinny być opłacane. Zgodnie z rozporządzeniem PPTiT obejmowało swoją działalnością całe państwo oraz Wolne Miasto Gdańsk, w zakresie przewidzianym umowami międzynarodowymi. Okręgi poczt i telegrafów podzielono na obwody pocztowo–telekomunikacyjne (a te na obszary pocztowe) oraz na rejony telekomunikacyjne. Dokonano także podziału jednostek organizacyjnych na centralne i terytorialne. Jednostkami centralnymi były: Państwowy Instytut Telekomunikacyjny, Izba Kontroli Rachunkowej Poczty i Telekomunikacji, Muzeum Poczty i Telekomunikacji, Główna Składnica Materiałów Pocztowych oraz Główna Składnica Materiałów Teletechnicznych. Za jednostki terytorialne uznano te, których zakres działania obejmował część terytorium państwa. Podzielono je na kierownicze i wykonawcze. Do tych pierwszych zaliczono dyrekcje okręgów poczt i telegrafów, obwodowe urzędy pocztowo–telekomunikacyjne i pocztowe oraz rejonowe urzędy telekomunikacyjne. Jednostkami wykonawczymi uczyniono wszystkie rodzaje placówek pocztowych i telekomunikacyjnych oraz pocztowe urzędy przewozowe, okręgowe składnice materiałów pocztowych i okręgowe składnice materiałów teletechnicznych. Jednostki wykonawcze podzielono na: eksploatacyjne i pomocnicze.
Jednostkami eksploatacyjnymi były urzędy, agencje i pośrednictwa. Podzielono je na klasy i stopnie. Kilka największych urzędów na terenie Warszawy, ze względu na rozmiary świadczonych usług i znaczenie, zostało zaliczonych do grupy pozaklasowej.
Jednostkami pomocniczymi były pocztowe urzędy przewozowe oraz okręgowe składnice materiałów pocztowych i teletechnicznych. Zapewniały one środki potrzebne do wykonywania usług jednostkom eksploatacyjnym.
Najbardziej istotną zmianą w nowej organizacji przedsiębiorstwa była decentralizacja czynności administracyjnych. Szerokie uprawnienia przyznano nowo utworzonym urzędom obwodowym i rejonowym, sprzyjały one rozwojowi sieci placówek. Uruchamiano tańsze w eksploatacji agencje, pośrednictwa, czasowe i stałe oddziały urzędów, kioski pocztowo–telekomunikacyjne oraz poczty peronowe. Według stanu na dzień 1 marca 1939 roku na terenie Polski było ogółem 5086 jednostek wykonawczych, w tym 1274 urzędy i 2911 agencji.

• Po 1989 roku

W kolejnych latach Poczta funkcjonowała jako Państwowe Przedsiębiorstwo Użyteczności Publicznej, by w 2009 roku przekształcić się w Spółkę Akcyjną, która w całości należy do skarbu państwa.
Największym wyzwaniem dla Poczty Polskiej okazała się działalność na zliberalizowanym rynku. Pojawiły się nowe podmioty świadczące usługi kurierskie, a 1 stycznia 2013 roku zniesiono monopol Poczty Polskiej na przesyłki lżejsze niż 50g. Warto dodać, że przed tą datą, konkurencja na różne sposoby radziła sobie z ominięciem obowiązujących przepisów – np. poprzez obciążanie listów metalowymi blaszkami.
XXI pierwszy wiek przyniósł nowe wyzwania dla rynku pocztowego. Zjawisko e-substytucji, czyli korzystania z elektronicznych form komunikacji, zmusiło wszystkie poczty na świecie do nowego zdefiniowania swoich celów strategicznych. Nadeszły czasy, w których usługi muszą być dostosowane się do potrzeb klientów, którzy na co dzień korzystają z internetu. Pierwszą taką usługą wprowadzoną przez Pocztę Polską była E-PRZESYŁKA, przeznaczona dla klientów, którzy zawarli umowę z operatorem. Przesyłkę odbierało się w placówce, a informację o jej doręczeniu klient otrzymywał za pośrednictwem sms-a lub e-maila. W 2012 utworzono Spółkę Poczta Polska Usługi Cyfrowe, która w latach 2013-2014 uruchomiła takie produkty, jak: neokartka, neolist, neoznaczek czy neofaktura. W ten sposób najbardziej tradycyjne usługi pocztowe są również dostępne elektronicznie i w internecie. Poczta Polska dzisiaj oferuje także elektoniczne rozwiązania do tradycyjnych usług listowych i paczkowych takie jak elektroniczną wersję awizo, możliwość zaprojektowania swojego znaczka czy nadania paczki przez Internet.
W ostatnich latach głównym kierunkiem strategicznym Poczty jest rozwój usług na rynku kurierskim. To ukłon w stronę klientów związanych z handlem internetowym. W 2014 roku stworzono dla nich platformę eCommerce, która docelowo ma umożliwić korzystanie z całego pakietu usług świadczonych przez wszystkich członków Grupy Poczta Polska.
Zewnętrznym symbolem zmian zachodzących w Poczcie Polskiej jest nowa wizualizacja placówek. W 2013 roku Poczta zmieniła swój kolor – z niebieskiego na czerwony i złoty – nawiązując tym samym do tradycji poczty królewskiej. Firma rozpoczęła także proces zmian w sieci placówek pocztowych. Nowe placówki są tworzone według standardu obejmującego jednolitą kolorystykę, aranżację, wykończenie i funkcjonalność. Nowe placówki mają wydzielone strefy: pocztową (listy, paczki, wpłaty i wypłaty), bankowo-ubezpieczeniową (konta, lokaty, polisy), handlową (np. kartki pocztowe czy prasa), w większych placówkach są także strefy samoobsługowe z urządzaniami do nadawania i odbioru przesyłek pocztowych.